Dialog o Gospodarce 2023: Mapa akcyzowa skutecznie reguluje rynek tytoniowy, może być elementem walki o społeczeństwo wolne od dymu papierosowego. Potrzebne dodatkowe narzędzia, warto czerpać przykłady ze Szwecji, Wielkiej Brytanii i Czech.
29 września 2023
Mapa akcyzowa na wyroby tytoniowe zapewniła stabilne przychody dla budżetu oraz przewidywalność biznesu i zaczyna ograniczać poziom sprzedaży najtańszych papierosów to zgodna ocena Ministerstwa Finansów i ekspertów sformułowana w czasie debaty w ramach kongresu Dialog o Gospodarce 2023. Cele zdrowotne, które były jednym z głównych założeń mapy, jeszcze nie zostały osiągnięte. Potrzebne są dodatkowe narzędzia z zakresu polityki redukcji szkód i współpraca z Ministerstwem Zdrowia apelowali przedstawiciele środowiska medycznego, którzy wzięli udział w tej dyskusji.
Aktualną ocenę mapy drogowej podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe przedstawiła Maria Rutka, dyrektor departamentu podatku akcyzowego i podatku od gier w Ministerstwie Finansów. Według ministerstwa najbardziej widoczne są efekty fiskalne, takie jak wzrost wpływów budżetowych i ograniczenie szarej strefy, mimo wzrostu obciążeń podatkowych. Skutki zdrowotne, czyli ograniczenie dostępności papierosów, także zaczynają być widoczne. „Obniżyła się ilość papierosów poniżej średniej ceny, czyli tych najtańszych papierosów, których w poprzednim roku mieliśmy ponad 65%. W tej chwili papierosów poniżej średniej jest około 50% i jest to duży efekt, aby ta dostępność papierosów była jednak mniejsza” – mówiła Maria Rutka.
Wojciech Bronicki, były dyrektor departamentu podatku akcyzowego w resorcie finansów, zwrócił uwagę na wpływ inflacji na wprowadzenie mapy akcyzowej. Pierwszy rok, w którym podwyżki objęły przede wszystkim wzrost stawki minimalnej akcyzy na papierosy, nie pokazał pełnych skutków mapy zwrócił uwagę Bronicki. „Dane za pierwsze półrocze pokazują, że chyba można się po mapie drogowej spodziewać tego efektu, którego nie mieliśmy w pierwszym roku, czyli efektu ograniczenia liczby palaczy” oceniał Bronicki zwracając uwagę na wzrost cen najtańszych papierosów, przekładający się na ograniczenie spożycia.
Wprowadzenie mapy akcyzowej miało pozytywny wpływ na funkcjonowanie gospodarki, pozwalając uniknąć pułapek, które pojawiły się przy wcześniejszych podwyżkach z okazji wyrównania poziomu akcyzy do unijnego minimum ocenił Łukasz Kozłowski, główny ekonomista Federacji Przedsiębiorców Polskich. „Wprowadzenie mapy drogowej akcyzy jest jakościowo zmianą dla biznesu. Daje możliwość długofalowego planowania swojej działalności, promowania biznesu, a jednocześnie również pozwala na efektywniejsze wdrażanie tych zmian w kooperacji z Administracją Skarbowa, Administracją Celną przez producentów, którzy również są zainteresowani tym, żeby skala funkcjonowania szarej strefy i nielegalnych praktyk była jak najmniejsza” – mówił Kozłowski.
Eksperci medyczni szukali odpowiedzi na pytanie, czy mapa podatkowa dla wyrobów tytoniowych, może mieć wpływ na zmniejszenie skali epidemii palenia papierosów w Polsce, po które według ostatniego raportu Polskiej Akademii Nauk sięga 28,8% dorosłych Polaków. Profesor Andrzej Sobczak z wydziału Nauk Farmaceutycznych Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach przywołał przykład Szwecji, która jako pierwszy kraj w Europie zbliżyła się do poziomu 5% palaczy wśród dorosłych obywateli. „Ta niska ilość osób palących papierosy i w ogóle tytoń wynika stąd, że w Szwecji od wielu lat popularne są inne, alternatywne metody dostarczania nikotyny, takie jak snus, a ostatnio saszetki nikotynowe” – tłumaczył Sobczak, zwracając uwagę, że według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) śmiertelność w Szwecji spowodowana chorobami odtytoniowymi jest około 40% niższa od średniej dla Unii Europejskiej, przy najniższym w Unii poziomie zachorowalności raka płuc.
Profesor Katarzyna Koziak z Wydział Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego pozytywnie oceniła zróżnicowanie stawek akcyzy w zależności od ich toksyczności wyrobów tytoniowych. „Mamy solidne dane kliniczne, pokazujące, że zmniejszenie dostępności klasycznych papierosów i przejście na alternatywne formy dostarczania nikotyny wiąże się z ograniczeniem szkód. Japonia bardzo wyraźnie pokazała to w swoich danych” – mówiła Koziak, zwracając uwagę na polskie wątpliwości dotyczące alternatyw. „Jeżeli Ministerstwo Zdrowia, czy inne Ministerstwo decydujące o tym co się będzie dalej działo z wyrobami tytoniowymi, ma wątpliwości co do toksyczności różnych form dostarczania nikotyny, to są w Polsce ośrodki niezależne, które są w stanie taką analizę zrobić.”
Grzegorz Ziemniak, z Instytutu Zdrowia i Demokracji, pytał o zdrowotne i społeczne koszty palenia papierosów, które według ocen Ministerstwa Zdrowia i Banku Światowego co roku przekraczają 33 miliardy złotych. Dyrektor Maria Rutka z Ministerstwa Finansów zapewniała, że razem z Ministerstwem Zdrowia starają się te koszty ograniczyć. „Być może ta współpraca jest troszkę za mała” – mówiła Rutka, zwracając uwagę na trwające prace nad regulacjami dotyczącymi nowych produktów, takimi jak saszetki nikotynowe i na potrzebę wypracowania poziomu opodatkowania, który będzie miał pozytywny efekt fiskalny i zdrowotny.
Profesor Maciej Głogowski z Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej w Narodowym Instytucie Onkologii ocenił, że profilaktyka pierwotna, czyli zbudowanie pokolenia, które nigdy nie sięgnie po papierosy, to zadanie na lata. „Zostaje pytanie, co zrobić z osobami, które już palą papierosy? Wymaga to wielokierunkowego działania. Poradnie antynikotynowe, edukacja lekarzy POZ i propozycja dla osób, które chcą rzucić palenie w postaci redukcji szkód, powiązanej z polityką akcyzową, mają swoje uzasadnienie.”
Kluczowym wyzwaniem dla Polski jest teraz utrzymanie dotychczasowej polityki fiskalnej, dotyczącej wyrobów tytoniowych i wzmocnienie działań, które mogą przynieść pozytywne skutki dla zdrowia publicznego. „Metoda przewidywalności opodatkowania i wspierania polityk prozdrowotnych jest bardzo dobrym kierunkiem. Chcielibyśmy jeszcze ściślejszej współpracy z innymi resortami, koordynacji tych działań, abyśmy wszyscy wspólnie mieli na uwadze te programy które są prozdrowotne i dostosowali do nich projekty fiskalne. WHO w listopadzie będzie o tym dyskutowało i chcemy zaznaczyć jako Ministerstwo Finansów, że decyzje dotyczące fiskalnej części należą do krajów, należą do Unii Europejskiej” tłumaczyła Maria Rutka. „Podatek akcyzowy jest jednym z niewielu podatków, którym możemy się pochwalić. Ta zasada powinna zostać utrzymana” – ocenił Wojciech Bronicki. „Ministerstwo powinno wyraźnie powiedzieć, że akceptuje redukcję szkód jako trzecią linie zwalczania palenia i taki przekaz powinien pójść do społeczeństwa” – zaapelował profesor Sobczak. Zdaniem onkologa, profesora Macieja Głogowskiego konieczne jest powołanie rządowego koordynatora, odpowiedzialnego z walkę z paleniem papierosów – „Kogoś w randzie sekretarza stanu, kto będzie koordynował działania dwóch, trzech, być może czterech ministerstw w tym zakresie. I ta polityka będzie jednolita, z pełną informację od strony zdrowotnej, edukacyjnej, prorodzinnej i od strony oczywiście ministerstwa finansów”.
