Stanowisko Rady Przedsiębiorczości

Gospodarowanie odpadami – pilne działania naprawcze

Sytuacja w sektorze gospodarki odpadami w ostatnich latach podlega dynamicznym zmianom. Przedstawiano ją obszernie w stanowiskach branżowych, w tym Krajowej Izby Gospodarczej oraz w raportach Najwyższej Izby Kontroli.

Pomimo zmian i procesów pozytywnych, które miały miejsce w sektorze gospodarki odpadami, nadal występują liczne bariery oraz poważne zagrożenia dla funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw. Dlatego za priorytetowe należy uznać podjęcie działań na rzecz budowy efektywnego ekonomicznie i ekologicznie systemu gospodarowania odpadami w Polsce. Powinien on być zgodny z hierarchią postępowania z odpadami oraz zasadami zrównoważonego rozwoju i polityką Unii Europejskiej. W szczególności musi uwzględniać ambitne cele gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) w najbliższych latach.

Dzisiaj branża gospodarki odpadami jest jednym ze strategicznych sektorów gospodarki. Funkcjonuje w nim ok. 8 tys. podmiotów zatrudniających blisko 80 tys. pracowników, w tym ok. 6 tys. podmiotów to małe i mikro-przedsiębiorstwa.

Problemy, które ujawniły się w branży z całą ostrością w ostatnich latach nie wynikają z braku odpowiednich aktów prawnych, tych mamy raczej nadmiar, lecz z niestosowania i braku egzekucji już obowiązujących przepisów. Często brakuje kompleksowej i rzetelnej analizy w trakcie tworzenia prawa, w tym oceny skutków regulacji dla rynku. To z kolei czyni prawo wyłącznie „papierowym zapisem”, którego dość powszechnie się nie przestrzega i co sprzyja rozwojowi „szarej strefy” i różnego rodzaju patologii, drenujących rynek i budżet ze środków finansowych. W efekcie uczciwi przedsiębiorcy przegrywają z różnego rodzaju barierami biurokratycznymi i nielegalnymi praktykami, a cały sektor zamiast się rozwijać i odrabiać wieloletnie opóźnienia, traci energię na walkę o przetrwanie.

Z punktu widzenia przedsiębiorców, najbardziej potrzebna jest stabilność otoczenia regulacyjnego, w tym stabilne i przewidywalne prawo oraz jego skuteczna egzekucja wobec wszystkich uczestników rynku gospodarowania odpadami. Brak stabilności w tym zakresie bardzo niekorzystnie wpływa na inwestycje, których branża potrzebuje i na które, w teorii, w najbliższych latach będą do dyspozycji ogromne środki UE.

Wśród głównych barier, które dzisiaj poważnie utrudniają rozwój sektora, należy wymienić:




· niestabilność obowiązującego prawa i ciągłe jego nowelizacje,

· brak stabilnych warunków i zachęt do inwestowania w sektor,

· brak zintegrowanego podejścia do systemu gospodarki odpadami, który winien być oparty na efektywności ekonomicznej i ekologicznej, w tym z wykorzystaniem istniejących instrumentów ekonomicznych,

· ogromne zatory w zakresie wydawania lub nowelizacji decyzji sektorowych oraz pozwoleń zintegrowanych na poziomie urzędów marszałkowskich,

· funkcjonowanie sektora w okresie pandemii Covid-19, w tym brak rzetelnej analizy problemów i dedykowanego wsparcia dla przedsiębiorstw gospodarki odpadami.

Od wielu lat właściwe organy administracji rządowej wydają się funkcjonować i tworzyć różne regulacje w oderwaniu od przedsiębiorców i bez dialogu z organizacjami reprezentującymi sektor. Obecnie mamy do czynienia z ogromnym zbiurokratyzowaniem gospodarki odpadami, z często nieuzasadnionym nakładaniem nadmiernych i nieuzasadnionych obowiązków na legalnie funkcjonujące przedsiębiorstwa. Jest to wyjątkowo uciążliwe dla sektora w okresie pandemii Covid-19 i poważnie utrudnia jego funkcjonowanie. Dlatego uważamy, iż przywrócenie partnerskiego dialogu z organizacjami reprezentującymi sektor gospodarki odpadami winno być pierwszym krokiem na drodze do usunięcia barier rozwojowych oraz poprawy warunków funkcjonowania branży.

Pomimo dobrych zmian prawa, które dokonały się w 2018 roku, odpowiedzialne za kontrolę i egzekucję stosowania prawa organy nadal nie posiadają odpowiedniej zdolności do wypełnienia wielu oczekiwań w tym zakresie. Jest tak z kilku powodów, w tym m.in. braków kadrowych, ograniczeń budżetowych, braku narzędzi pozwalających na monitoring różnych nieprawidłowości, przeciążenia wieloma innymi obowiązkami.

Należy podkreślić, iż współczesna gospodarka odpadami to wielostrumieniowy system, w tym również w zakresie przepływów i finansowania. Niestety od lat w kraju brakuje zintegrowanego podejścia do tego systemu, z uwzględnieniem roli instrumentów ekonomicznych, np. realnych kosztów, opłat marszałkowskich i faktycznego finansowania w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producentów. Dobrze zintegrowany system miałby zdolność do samoregulacji i eliminacji nieprawidłowości, a także finalnie ograniczałby udział kosztów ponoszonych przez mieszkańców. Dobrze funkcjonujące bazy danych o odpadach (BDO) są w tym kontekście niezbędnym i pilnie oczekiwanym narzędziem do zarządzania odpadami w skali mikro i makro. W obecnej sytuacji przyjęte dla gospodarki odpadami cele na lata 2020-2030 w zakresie zbiórki selektywnej, odzysku i recyklingu są poważnie zagrożone.

Poważnym problemem dla branży w najbliższych latach będą również nowe inwestycje, w tym z wykorzystaniem środków pomocowych i innych źródeł finansowania. Przy obecnej niestabilności otoczenia prawnego i poważnych problemach sektora, potencjalni inwestorzy mogą nie być zainteresowani finansowaniem inwestycji obarczonych ogromnym ryzykiem. Dlatego rolą odpowiedzialnej władzy publicznej jest zapewnienie zachęt i bezpieczeństwa dla inwestorów (prywatnych lub samorządowych) zainteresowanych gospodarowaniem odpadami. Jest to szczególnie istotne dla wyeliminowania istniejącej luki technologicznej.

Obecnie za niezwykle pilne i ważne dla sektora należy uznać wdrożenie efektywnego systemu rozszerzonej odpowiedzialności producentów oraz skuteczne rozwiązanie, narastającego od kilku lat, problemu zagospodarowania frakcji kalorycznej odpadów, której łączna ilość szacowana jest na 5-8 mln ton rocznie.

Należy wyraźnie wskazać, że dla skutecznego i szybkiego rozwiązania problemów sektora konieczne są poważne prace systemowe, prowadzone przez właściwe organy administracji rządowej, w tym przede wszystkim Ministerstwo Klimatu i Środowiska, w dialogu partnerskim oraz we współpracy z przedstawicielami sektora i samorządu terytorialnego.

Zwracamy się do ministra klimatu i środowiska o podjęcie stosownych działań, oferując w tym zakresie merytoryczne wsparcie.